Pushpa 2 The Rule: रक्तचंदन असतं काय? -

Pushpa 2 The Rule : “पुष्पा झुकेगा नहीं” हा डायलॉग आजही लोकांच्या ओठांवर आहे. अल्लू अर्जुनच्या अभिनयाने आणि सुकुमारच्या दिग्दर्शनाने सजलेल्या ‘पुष्पा’ सिनेमाने प्रेक्षकांना अक्षरश: वेड लावलं. हा डायलॉग, श्रीवल्लीसोबतचा रोमान्स, आणि दाढी खाजवत केलेलं ऍक्शन या गोष्टींनी सिनेमाला खूप यश मिळवलं. पण सिनेमाचा मुख्य भाग रक्तचंदनावर आधारित आहे. चला, या रक्तचंदनाच्या रंजक आणि थरारक गोष्टीबद्दल अधिक जाणून घेऊया.

Table of Contents

Also Read :

रक्तचंदन म्हणजे काय?

रक्तचंदन हे एक दुर्मिळ झाड आहे, ज्याचे शास्त्रीय नाव Pterocarpus santalinus आहे. सामान्य चंदन, ज्याला Santalum album म्हटले जाते, आणि रक्तचंदन यांच्यात खूप फरक आहे. सामान्य चंदनाला सुगंध असतो, तर रक्तचंदनाला तो नाही. रक्तचंदनाचं वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचं लालसर लाकूड, जे प्रचंड मजबूत असतं. या लाकडाचा उपयोग फर्निचर, औषधं, आणि नैसर्गिक रंगासाठी होतो. यामुळेच रक्तचंदनाला ‘लाल सोनं’ असं म्हटलं जातं.

शेषाचलमचं जंगल आणि रक्तचंदन

आंध्र प्रदेशातील शेषाचलम पर्वतरांगांमध्ये रक्तचंदनाचं खूप मोठं प्रमाण आढळतं. या जंगलाचा विस्तार चित्तूर, नेल्लोर, कडप्पा, आणि कुरनूल जिल्ह्यांमध्ये आहे. कर्नाटक आणि तमिळनाडूमधील काही भागांमध्येही रक्तचंदन आढळतं, पण शेषाचलमच्या रक्तचंदनाला जगभरात सर्वाधिक मागणी आहे. इथल्या लाकडाची गुणवत्ता आणि दुर्मिळता यामुळेच ते महत्त्वाचं ठरतं.

रक्तचंदनाचा वाढीचा वेग आणि जडत्व

रक्तचंदनाचं झाड 8 ते 11 मीटरपर्यंत वाढतं, पण त्याचा वाढीचा वेग अत्यंत कमी असतो. पहिल्या तीन वर्षांत हे झाड 5 मीटरपर्यंत वाढतं, पण नंतर वाढ मंदावते. या हळू वाढीमुळे रक्तचंदनाच्या लाकडाची घनता वाढते. हे लाकूड इतकं जड असतं की पाण्यात टाकलं तरी बुडतं. त्यामुळे रक्तचंदनाला खूप जास्त मागणी असते, कारण ते टिकाऊ आणि सुंदर असतं.

रक्तचंदनाचे उपयोग

औषधनिर्मिती: रक्तचंदनाचा उपयोग आयुर्वेदिक आणि पारंपरिक औषधांमध्ये होतो.
फर्निचर: जपान, चीनसारख्या देशांमध्ये उच्च दर्जाच्या फर्निचरसाठी रक्तचंदनाला प्रचंड मागणी आहे.
नैसर्गिक रंग: रक्तचंदनाचा उपयोग महागड्या मद्यांमध्ये रंगासाठी होतो.
वाद्यनिर्मिती: जपानमध्ये शाशिमेन नावाच्या वाद्याच्या निर्मितीसाठी याचा वापर होतो.
धार्मिक विधी: शैव आणि शाक्त परंपरेत पूजा विधींमध्ये रक्तचंदन वापरलं जातं.

रक्तचंदनाची तस्करी

रक्तचंदनाची मागणी मोठ्या प्रमाणावर आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत आहे, पण याचा पुरवठा मर्यादित आहे. त्यामुळे तस्करीचं प्रमाण वाढलं आहे. चीन, जपान, सिंगापूर, युएई, आणि ऑस्ट्रेलिया या देशांमध्ये रक्तचंदन पोहोचवलं जातं. चीनमध्ये 14व्या शतकापासून रक्तचंदनाला राजघराण्यांचा प्राधान्यक्रम होता. आजही तिथे रक्तचंदनाचं फर्निचर उच्चभ्रू वर्गासाठी प्रतिष्ठेचं मानलं जातं.

तस्करीची प्रक्रिया

लाकूड तोडणारे: जंगलात घुसून रक्तचंदन कापणारे स्थानिक कामगार.
मुकादम: लाकूड तोडणाऱ्या कामगारांना मॅनेज करणारे.
वाहतूक करणारे: लाकूड जंगलाबाहेर नेणारे, हे अनेकदा रुग्णवाहिकांचा वापर करतात.
आंतरराष्ट्रीय व्यापारी: परदेशी ग्राहकांपर्यंत रक्तचंदन पोहोचवणारे मोठे मासे.

या साखळीमध्ये सर्वांत कमी मोबदला स्थानिक कामगारांना मिळतो, तर मोठ्या मासांवर मोठा नफा होतो.

रक्तचंदनाचा धोका आणि कायदा

रक्तचंदन दुर्मिळ प्रजातींमध्ये मोडतं. आंतरराष्ट्रीय निसर्ग संवर्धन संघटनेने (IUCN) याला 2018 मध्ये ‘अत्यंत धोकादायक प्रजाती’ या श्रेणीतून काढून ‘धोक्याच्या जवळ’ या श्रेणीत वर्गीकृत केलं. भारत सरकारने रक्तचंदनाच्या कापणीवर कडक निर्बंध घातले आहेत. तरीही काळ्या बाजारामुळे याची तस्करी थांबत नाही.

पुष्पा आणि रक्तचंदनाचा संदर्भ

‘पुष्पा’ सिनेमाने रक्तचंदनाच्या तस्करीवर प्रकाश टाकला. जंगलातून रक्तचंदन बाहेर काढताना, तस्करी करणाऱ्यांच्या चकमकी आणि त्यांचे थरारक प्रसंग याचं सिनेमात चित्रण आहे. पण प्रत्यक्षात ही प्रक्रिया सिनेमाइतकी सोपी नाही. या तस्करीत अनेक राजकारणी आणि मोठे उद्योगपती सहभागी असल्याचं म्हटलं जातं. निवडणुकांच्या काळात याच पैशाचा वापर होतो, असंही बोललं जातं.

थरारक चकमकी आणि जीवितहानी

रक्तचंदनाच्या तस्करीदरम्यान अनेकदा पोलीस आणि तस्करांमध्ये चकमकी होतात. या चकमकींमध्ये दोन्ही बाजूंना जीवितहानी होते. 2015 मध्ये, आंध्र प्रदेशात झालेल्या एका चकमकीत 20 तस्करांचा मृत्यू झाला होता. अशा घटना नेहमीचं जंगलात घडत असतात.

रक्तचंदनाचं भविष्य

रक्तचंदनाचा साठा मर्यादित आहे. त्यामुळे त्याच्या तस्करीला आळा घालण्यासाठी जागतिक पातळीवर प्रयत्न होणं गरजेचं आहे. स्थानिक जनतेला पर्यायी रोजगार उपलब्ध करून दिल्यास तस्करी थांबवता येऊ शकते. याशिवाय, रक्तचंदनाची वैज्ञानिक पद्धतीने लागवड वाढवणंही गरजेचं आहे.

शेवटी:

‘पुष्पा’ सिनेमाने रक्तचंदनाच्या कथेचा ग्लॅमर दाखवलं असलं, तरी यामागचं सत्य खूप काळं आहे. शेषाचलमच्या जंगलात रक्तचंदनासाठी चालणाऱ्या संघर्षामुळे अनेक सामान्य लोकांचं जीवन धोक्यात आलं आहे. ही कथा थरारक आहे, पण तिचं समाधानकारक समाधान होण्यासाठी अजून खूप काही करावं लागेल.